Nadwaga, otyłość i nowotwory

Skala problemu

W kontekście nowotworów nadwaga i otyłość to drugi najważniejszy po paleniu papierosów czynnik zwiększający ryzyko tych chorób. Badania naukowe dowodzą, że prawdopodobieństwo rozwoju nowotworów rośnie proporcjonalnie do wzrostu objętości tkanki tłuszczowej w organizmie. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization - WHO) na świecie od 1975 roku liczba osób zmagających się z otyłością wzrosła blisko 3-krotnie.



W 2016 roku 39% dorosłej populacji światowej (od 18 roku życia wzwyż) miało nadwagę, natomiast 13% osób było otyłych. W tym samym roku, ponad 340 milionów dzieci i młodzieży w wieku 5-19 lat miało nadwagę lub otyłość. Dodatkowo, najnowsze dane WHO pokazują, że w 2019 roku na świecie 38 mln dzieci poniżej 5 roku życia także miało nadwagę lub otyłość.

W Polsce, w 2018 roku, problem nadwagi i otyłości dotyczył 13,7% dziewcząt oraz 29,3% chłopców. W przypadku osób dorosłych - 41% kobiet i 59% mężczyzn.

Związek z nowotworami

Istnieje kilka mechanizmów, które wyjaśniają w jaki sposób nadwaga i otyłość może wpływać na zwiększenie ryzyka nowotworów, jest to m.in. :

- przewlekły stan zapalny, obserwowany często w przypadku otyłości, który z czasem może prowadzić do uszkodzeń DNA i choroby,

- nadmierna ilość hormonu - estrogenu - wytwarzanego przez tkankę tłuszczową, którego wysoki poziom wiąże się ze zwiększonym ryzykiem występowania niektórych nowotworów,

- podwyższony poziomem insuliny i insulinopodobnego czynnika IGF-1 we krwi, co może sprzyjać rozwojowi nowotworów,

- wytwarzanie przez komórki tłuszczowe hormonów - adipokin - które mogą stymulować namnażanie się komórek w organizmie,

- bezpośredni i pośredni wpływ komórek tłuszczowych na inne regulatory wzrostu komórek w organizmie.

Problem nadwagi i otyłości w kontekście zwiększonego ryzyka występowania chorób nowotworowych został dostrzeżony w Narodowej Strategii Onkologicznej (NSO). Jednym z celów NSO jest podjęcie działań na rzecz ograniczenia skutków zdrowotnych związanych z tym wyzwaniem zdrowia publicznego. Dlaczego to tak istotne? Co roku, odnotowywana jest rosnąca zachorowalność na nowotwory złośliwe - zarówno w Polsce, jak i w innych częściach świata. Liczne badania naukowe potwierdzają, że duża część zachorowań na nowotwory - nawet aż około 90% - związanych jest z narażeniem na czynniki, które mogą być ograniczane lub eliminowane [5]. Jednym z takich czynników, o silnym działaniu, jest właśnie nadwaga i otyłość. Istnieją bardzo mocne dowody naukowe potwierdzające związek nadwagi i otyłości oraz zwiększonego narażenia na występowanie następujących nowotworów:

- rak piersi (po menopauzie),

- rak jelita grubego,

- rak trzonu macicy (endometrium),

- rak nerki,

- rak wątroby,

- rak trzustki,

- rak przełyku.

Dodatkowo, w przypadku podwyższonego BMI, istnieją również umiarkowane dowody naukowe wskazujące na zwiększone ryzyko zachorowania na raka:

- pęcherzyka żółciowego,

- jamy ustnej,

- gardła,

- krtani,

- jajnika,

- prostaty (gruczołu krokowego),

- żołądka.

Co robić, aby uniknąć nadwagi i otyłości?

Zadbaj o regularną aktywność fizyczną

Zadbaj o to, aby być aktywnym fizycznie w życiu codziennym. Jeśli masz dzieci, pamiętaj, aby zachęcać je do regularnej aktywności fizycznej. Według danych WHO [7], w Polsce, jedynie 19% dziewcząt i 30% chłopców w wieku 11-15 lat wykazuje aktywność fizyczną na odpowiednim poziomie. W przypadku osób dorosłych (16-69 lat) jest to już 88% badanych.

Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, optymalnie powinniśmy spędzać każdego dnia 60 minut na ruchu o średniej intensywności lub 30 minut o wysokiej intensywności. Co to oznacza?

Aktywność fizyczna o średniej intensywności - to każdy typ ćwiczeń, który powoduje, że tętno i oddech przyspiesza. Może to być taniec, szybki marsz, trening siłowy.

Aktywność fizyczna o dużej intensywności - to aktywność podczas której temperatura ciała podnosi się, tętno przyspiesza, a ćwiczący zaczyna się pocić. Może to być aerobik, gra w tenisa, bieg.

Aktywność fizyczna wpływa znacząco na obniżenie ryzyka wielu nowotworów złośliwych, m.in.: raka pęcherza moczowego, piersi, okrężnicy, endometrium, nerki, przełyku i żołądka. Pojawiające się dowody sugerują, że siedzący tryb życia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem raka piersi, okrężnicy, endometrium i płuc [6].

Zadbaj o zdrową dietę

Jedz dużo produktów pełnoziarnistych, roślin strączkowych, warzyw i owoców. Ogranicz spożycie wysokokalorycznych produktów spożywczych (o wysokiej zawartości cukru lub tłuszczu). Unikaj słodzonych napojów, przetworzonego mięsa oraz ogranicz spożycie mięsa czerwonego i żywności z dużą ilością soli. Ogranicz spożycie alkoholu.

Zwróć szczególną uwagę na spożycie cukru. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia [8] w Polsce w ostatnich latach konsumpcja tego produktu znacząco wzrosła. W 2017 r. statystyczny Polak spożył ponad 44 kg cukru, czyli aż o 6,1 kg więcej niż w 2008 r.

Jeśli nie wiesz jak wprowadzić zdrowe nawyki żywieniowe w swoim życiu, skorzystaj z bezpłatnej porady dietetyka. W ramach Narodowego Programu Zdrowia, Centrum Dietetyczne Online Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej prowadzi profesjonalne poradnictwo żywieniowe. Więcej szczegółowych informacji, jak można skorzystać z konsultacji, znajduje się pod adresem https://ncez.pl/.

Porady dietetyczne, a także te dotyczące aktywności fizycznej, znajdziesz również na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia - Akademii NFZ.

Kontroluj masę ciała

Regularnie kontroluj swoją masę ciała. Istnieją proste sposoby, dzięki którym w szybki sposób możemy sprawdzić czy mamy prawidłową masę ciała:

- obliczając wskaźnik masy ciała - BMI - ang. Body Mass Index (z wyłączeniem osób o rozbudowanej tkance mięśniowej, osób po 65 roku życia, kobiet w ciąży i dzieci). Wskaźnik obliczamy dzieląc masę ciała (w kilogramach) przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. Przykładowo, obliczenie wskaźnika dla osoby mającej 1 m 80 cm wzrostu i ważącej 75 kg będzie wyglądało następująco: 75kg/(1,80m)2 = 23,15 kg/m2. Uzyskany wynik należy porównać z poniższymi wartościami:

- BMI niższe niż 18,5 kg/m2 oznacza niedowagę,

- BMI wynoszące od 18,5 do 24,9 kg/m2 oznacza prawidłową wagę,

- BMI od 25,0 do 29,9 kg/m2 jest charakterystyczne dla nadwagi,

- BMI wynoszące 30,0 kg/m2 i wyższe oznacza otyłość.

- mierząc obwód talii - optymalna wartość obwodu talii dla mężczyzn wynosi 94 cm, dla kobiet 80 cm.

Więcej informacji znajdziesz w Europejskim Kodeksie Walki z Rakiem, na stronie http://www.12sposobownazdrowie.pl/.

Wykaz literatury źródłowej jest dostępny pod linkiem http://ostrow.psse.waw.pl/4081/nadwaga-otylosc-i-nowotwory.

Źródło zdjęcia: https://pixabay.com/pl/