Nowe wyzwania i perspektywy dla samorządowych finansów. VII Krajowy Kongres Forów Skarbników za nami (zdjęcia)

VII Krajowy Kongres Forów Skarbników, organizowany przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego wraz z Krajową Radą Forów Skarbników JST, potwierdził swoją pozycję jako największe wydarzenie dedykowane finansom samorządowym w Polsce. Przez dwa dni, 11-12 marca 2025, odbyły się 44 panele, w których uczestniczyło ponad 700 przedstawicieli samorządów, ekspertów, organów nadzorczych oraz przedstawicieli rządu i parlamentu. O randze wydarzenia świadczył fakt, że skarbnicy przybyli ze wszystkich województw, a w dyskusjach brali udział parlamentarzyści oraz reprezentanci administracji centralnej.

Nowa ustawa o finansowaniu JST

Jednym z kluczowych tematów kongresu była nowa ustawa o dochodach JST, która weszła w życie na początku roku. Uczestnicy zwracali uwagę na zwiększoną stabilność finansową samorządów, ale także na nadal istniejące wyzwania, takie jak konieczność zapewnienia środków na inwestycje współfinansowane z funduszy UE. Kluczowym postulatem było dostosowanie przepisów do dynamicznie zmieniających się realiów oraz standaryzacja finansowania zadań zleconych.

Według Ministerstwa Finansów w ub. r. poprawiły się wyniki budżetów samorządowych. Zwrócił na to uwagę senator Zygmunt Frankiewicz. - Ten wynik był dodatni i wynosił 2,2 mld zł. Podczas gdy rok wcześniej to było minus 23 mld zł. O połowę mniej było jednostek, które miały ujemny wynik. Z najświeższych danych Związku Miast Polskich wynika - to jest informacja na podstawie analizy budżetów uchwalonych na ten rok - że są one bardziej zrównoważone, nadwyżka operacyjna poszła wyraźnie w górę i zdecydowanie więcej pieniędzy jest przeznaczanych na inwestycje. Czy w związku z tym jest na pewno dobrze? - pytał.

Senator Frankiewicz stwierdził: "Gdyby było tak dobrze, to w zeszłym roku nie byłaby potrzebna tzw. kroplówka w wysokości 10 mld zł, która została skierowana do samorządów po wielkich dyskusjach" i wskazał na potrzebę dalszej ewaluacji ustawy, mimo ogólnej poprawy sytuacji finansowej JST. - Jest stabilizacja, jest motywacja do zwiększania bazy dochodowej, ale nadal są obszary, które wymagają interwencji - powiedział.

Poseł Michał Krawczyk i senator Kazimierz Kleina podkreślili, że obecnie jest jeszcze za wcześnie na ocenę nowego systemu, ale w czerwcu odbędzie się pierwsze posiedzenie komisji sejmowej, na którym parlamentarzyści uważnie przyjrzą się funkcjonowaniu ustawy. Wiceminister finansów Hanna Majszczyk zapewniła, że ustawa będzie podlegać dalszym korektom i ewaluacji.

Oświata priorytetowym wyzwaniem finansowym

Wśród najczęściej omawianych tematów znalazł się system finansowania oświaty. Skarbnicy oraz eksperci zgodnie podkreślali, że obecny model nie jest skuteczny. Choć nowa ustawa wprowadziła zmiany, zastępując dotychczasową subwencję oświatową nowym mechanizmem - mającym zwiększyć przewidywalność wydatków - nie rozwiązała głównego problemu: niedostatecznego finansowania oświaty z budżetu państwa. Samorządy nadal nie mają swobody w kształtowaniu wydatków na edukację.

- Największe problemy pojawiają się w edukacji - brak elastyczności i swobody w planowaniu wydatków przez samorządy jest znaczny. Przykładem jest brak możliwości samodzielnego kształtowania sieci szkół- podkreślił senator Krzysztof Kwiatkowski.

Z kolei senator Kazimierz Kleina dodał: "Na oświacie nie da się oszczędzać w sposób klasyczny. Szkoły pełnią także funkcje centrów kulturowych, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach".

Rząd zapowiedział powołanie wspólnej komisji Ministerstwa Edukacji Narodowej i Ministerstwa Finansów, co ma stanowić odpowiedź na zgłaszane postulaty JST.

Brak środków, nadmiar biurokracji

Podczas kongresu zwrócono także uwagę na problem zadań zleconych samorządom przez administrację centralną. Według prezesa Najwyższej Izby Kontroli Mariana Banasia, w latach 2018-2023 samorządy musiały dołożyć niemal 4 mld zł z własnych budżetów, by pokryć koszty zadań zleconych - kosztem lokalnych inwestycji.

Skarbnicy podkreślali, że proces rozliczania dotacji jest skomplikowany, czasochłonny i często prowadzi do wieloletnich sporów sądowych. Dorota Pudło-Żylińska, skarbniczka Szczecina, podkreśliła trudności w identyfikacji pełnego katalogu zadań zleconych: - My sami nie wiemy do końca, co finansujemy. Trzeba poświęcić czas, żeby zinwentaryzować całe spektrum zadań realizowanych przez różne szczeble samorządu.

Absurdalne przepisy i ich konsekwencje

Skarbnicy wielokrotnie podkreślali problem przestarzałych i niejasnych regulacji prawnych. Jednym z przykładów była konieczność comiesięcznego przekazywania symbolicznych kwot do budżetu państwa, co generuje większe koszty administracyjne niż sama wartość przekazywanych środków.

Inny absurd to przepisy dotyczące powoływania koronera, pochodzące sprzed ponad 60 lat i odwołujące się do nieistniejących już powiatowych rad narodowych. Kuriozalne jest też utrzymywanie przepisów dotyczących opłaty za parkowanie, które skutkują tym, że w kurortach czy w miejscach pielgrzymkowych nie można pobierać opłat za parkowanie w soboty i niedzielę, kiedy jest najwięcej osób.

Ponadto, skarbnicy zwracali uwagę na problemy związane z podatkami od firm transportowych i dotacjami dla szkół niepublicznych.

Nowoczesne technologie w finansach samorządowych

Nowoczesne technologie, w tym sztuczna inteligencja, coraz śmielej wkraczają do administracji samorządowej. Uczestnicy kongresu podkreślali, jak narzędzia SI mogą automatyzować procesy księgowe, analizować dane i odciążać pracowników z rutynowych zadań.

Przedstawiono także Systemy Elektronicznego Zarządzania Dokumentacją, które integrują urzędy z Krajowym Systemem e-Faktur. Coraz bardziej powszechne stają się także nowoczesne metody płatności - od kodów QR po samoobsługowe miniopłatomaty - usprawniające obsługę mieszkańców.

Podsumowanie i przyszłość skarbników JST

VII Krajowy Kongres Forów Skarbników zakończyła sesja plenarna, podczas której podsumowano kluczowe wnioski z dwudniowych debat. Omówiono konieczność dalszej analizy finansowania JST oraz wzmocnienia roli skarbników w zarządzaniu budżetami samorządowymi.

Obecna sytuacja gospodarcza wymaga od samorządów elastyczności i umiejętności szybkiego dostosowania się do zmian. Przyszłość JST zależy nie tylko od regulacji krajowych i unijnych, ale również od globalnych trendów ekonomicznych i technologicznych.

Patronat honorowy nad wydarzeniem objęli: Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji; minister cyfryzacji Krzysztof Gawkowski; minister rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk; Sejmowa Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej; przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej Sejmu RP Michał Krawczyk; przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej Senatu RP Zygmunt Frankiewicz; przewodniczący Komisji Budżetu i Finansów Senatu RP Kazimierz Kleina; senator Krzysztof Kwiatkowski; wojewoda kujawsko-pomorski Michał Sztybel; wojewoda małopolski Krzysztof Jan Klęczar; wojewoda podkarpacka Teresa Kubas-Hul; marszałek województwa podkarpackiego Władysław Ortyl oraz marszałek województwa zachodniopomorskiego Olgierd Geblewicz. Patronat nad wydarzeniem objęło wiele lokalnych mediów, wśród których znalazł się Ostrowski Portal Internetowy.