"Zapisani na kartach historii". Biskup Tadeusz Paweł Zakrzewski

Źródło zdjęcia: Wikipedia / Rocznik Ostrowski

Niełatwe początki późniejszego biskupa

Tadeusz Zakrzewski na świat przyszedł 11 sierpnia 1883 roku w Skokach. Jego ojciec, Paweł, był ziemianinem herbu Wyskota i brał udział powstaniu styczniowym. Później pełnił funkcję posła polskiego do Sejmu Pruskiego. Należał też do Koła Polskiego i dwukrotnie się ożenił: pierwszy raz z Józefą Szułdrzyńską, z którą miał troje dzieci, a po jej śmierci ze Stanisławą z Łubieńskich, herbu Pomian, z którą doczekał się czworga pociech. Wśród nich był Tadeusz Paweł Maria (bohater naszej dzisiejszej opowieści).



Tadeusz ojca stracił dość szybko. Ten zmarł już w 1888 roku, mając zaledwie 49 lat. Po jego odejściu rodzina zamieszkała w Poznaniu. Tam też przyszły kapłan ukończył szkołę podstawową i gimnazjum. Uczył się w języku niemieckim, który początkowo przysparzał mu niemałych problemów. W domu mówiono przecież po polsku.

W roku 1901 złożył maturę. Postanowił zostać księdzem, ale jak twierdził w swoich wspomnieniach, bez wielkiej świadomości, co to znaczy. Jakiś wpływ na odczytanie powołania miały jego spotkanie i rozmowa z o. Bernardem Łubieńskim - redemptorystą, cenionym misjonarzem, który wręczył mu obrazek św. Alfonsa i powiedział: Daję ci ten obrazek, bo może zostaniesz księdzem - czytamy w artykule zatytułowanym Biskup Tadeusz Paweł Zakrzewski - proboszcz ostrowski, biskup płocki, (1883-1961), autorstwa ks. Jana Okuły, proboszcza Parafii pw. WNMP w Ostrowi Mazowieckiej. Właśnie ten podarunek ksiądz Zakrzewski zawsze starał się mieć przy sobie.

Korzeni jego powołania z pewnością można dopatrywać się w rodzinie. Bliscy ze strony zarówno matki, jak i ojca byli głęboko wierzącymi katolikami. Wśród ich rodzin nie brakowało powołań kapłańskich.

Seminarium poznańskie uchodziło wówczas za bardzo nowoczesne. Były w nim bieżąca woda i centralne ogrzewanie, jednak wówczas gmach nie posiadał elektryczności, dlatego każdego kleryka wyposażano w lampę naftową.

Nauka w seminarium odbywała się w trzech językach. Niektóre wykłady, w tym filozofia, były prowadzone po niemiecku. Teologię wykładano po łacinie, a historii Kościoła, patrologii oraz liturgiki uczono w języku polskim. Bo w seminarium panował duch polskości, chociaż wśród kleryków byli też Niemcy.

Tadeusz Zakrzewski przyjmuje święcenia

Tadeusz Paweł Zakrzewski święcenia subdiakonatu otrzymał w 1904 roku i został wysłany na studia specjalistyczne do Münsteru i Fryburga. Uczęszczał na wykłady z teologii, prawa kanonicznego, historii powszechnej, nauk społecznych i sztuki. Przygotowywał pracę doktorską. Oczekiwał na święcenia kapłańskie, bo był zbyt młody, by już je przyjąć. Uzyskał jednak dyspensę od wieku i został wyświęcony na kapłana, w Gnieźnie, 11 lutego 1906 roku - napisał ks. Jan Okuła.

Zakrzewski powrócił do Fryburga. Tam też skończył studia i otaczał Polaków opieką duszpasterską. Do czasu, gdy w 1908 roku otrzymał nominację na wikariusza przy poznańskiej katedrze. Patronował ponadto Towarzystwu Katolickich Robotników i Towarzystwu Rzemieślników oraz sprawował pieczę nad męskimi kołami różańcowymi. Pracował także w Księgarni św. Wojciecha, a w 1910 roku został ekonomem w seminarium i kapelanem biskupa Edwarda Likowskiego.

Ponadto powierzono mu wykłady z liturgiki i naukę języka polskiego dla kleryków niemieckich. Został sekretarzem generalnym związku Caritas i kierownikiem Towarzystwa Opieki nad Dziećmi. W 1912 roku współorganizował Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny w Wiedniu. Pełnił też funkcję kapelana kardynała Edmunda Dalbora. Był to czas I wojny światowej i odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku. Zakrzewski, jako świadek i uczestnik wydarzeń politycznych i kościelnych w burzliwym czasie, zawsze angażował się na rzecz Polski jako gorliwy patriota - czytamy we wspomnianym artykule.

Do kapituły poznańskiej Zakrzewski został powołany w 1924 roku, gdzie następnie pełnił funkcje takie jak: profesor liturgiki, obrońca węzła małżeńskiego w Sądzie Biskupim w Poznaniu, cenzor ksiąg religijnych, zarządca kurii, redaktor Wiadomości Pasterskich, spowiednik sióstr zakonnych czy moderator organizacji katolickich. Prymasowi towarzyszył w podróżach zagranicznych. Przygotowywał wizytę kanoniczną ad limina apostolorum prymasa Polski Edmunda Dalbora do papieża Piusa XI. W 1928 roku został rektorem Instytutu Polskiego w Rzymie. Pełnił tam różne funkcje przez 10 lat. Pracował w kongregacjach watykańskich: ds. Rozkrzewiania Wiary oraz Obyczajów.

W 1938 roku został mianowany przez papieża Piusa XI tytularnym biskupem Cariany i sufraganem biskupa łomżyńskiego Stanisława Kostki Łukomskiego. W 1939 roku Episkopat Polski powierzył mu wizytację Polonii we Francji. Wybuch wojny nie zaskoczył biskupów Łukomskiego i Zakrzewskiego, bowiem nadejście jej było wyczuwalne. Aby w czasie wojny móc bardziej oddziaływać duszpastersko, biskup Łukomski postanowił pozostać w Łomży (później Łomżę musiał opuścić), a biskup Zakrzewski został skierowany za Bug. Na miejsce pobytu obrał Nur, następnie Nurzyn i Sterdynię. Oprócz funkcji kapłańskich prowadził tajne zajęcia dla przebywających tam kleryków.

Praca w Ostrowi

Po pewnym czasie stwierdził, że to Ostrów Mazowiecka, stolica powiatu i siedziba dziekana, stanowi najlepsze miejsce do pobytu. Przyjął go ówczesny proboszcz parafii, ksiądz Józef Ciesielski. Zakrzewski od początku mocno zaangażował się w życie parafii, gdyż sprawował msze i spowiadał, a w stosunku do księży okolicznych pełnił funkcję kurialną wikariusza generalnego, co przekładało się na zapewnienie w trudnych czasach łączności duchowej między kapłanami.

Niemcy w Ostrowi Mazowieckiej dali odczuć swoją władzę. Odwiedzali biskupa. Atutem biskupa Zakrzewskiego było to, że znał dobrze języki niemiecki i francuski. Umiał perswadować, by z wszystkimi sprawami wątpliwymi Niemcy przychodzili do niego. Z tego też powodu mniej interesowali się poszczególnymi księżmi. Nie był jednak w stanie zapobiec prześladowaniu mieszkańców. Ubolewał z tego powodu - napisał proboszcz Okuła. - W 1944 roku po opuszczeniu Ostrowi przez Niemców w miejscu kaźni biskup umieścił i poświecił krzyż. Co więcej, biskup Zakrzewski w Ostrowi Mazowieckiej przygotowywał kleryków łomżyńskich tych, których było możliwe, do kapłaństwa, ucząc ich potajemnie. Pomagał księżom aresztowanym. Rodzinom tłumaczył listy i pisma z niemieckiego na polski i odwrotnie, udzielał porad prawnych, uczył potajemnie niemieckiego i francuskiego. W miarę możliwości organizował pomoc najbardziej potrzebującym w trudnym czasie wojny.

Ogromną zasługą biskupa Zakrzewskiego jest uratowanie ostrowskiego kościoła przed wysadzeniem go przez Niemców, a po wejściu wojsk bolszewickich pertraktowanie, by w miarę możliwości dokonali oni jak najmniej zniszczeń w mieście, w tym, by nie ucierpiała ludność.

Intensywna działalność duszpasterska

Administratorem parafii Zakrzewski został mianowany po tym, gdy zmarł proboszcz Ciesielski. Jako gospodarz zajął się porządkowaniem cmentarza i obejścia parafialnego, co było pracą szczególnie istotną w wymiarze dopiero co zakończonych zawieruch wojennych. Duszpasterstwo ponownie mogło toczyć się swoim rytmem.

W 1946 roku Tadeusz Zakrzewski został mianowany biskupem diecezjalnym w Płocku. Jego kandydaturę w tym zakresie wskazał kardynałowi Hlondowi biskup Stanisław Łukomski. Kardynał Hlond zaproponował ją zaś papieżowi Piusowi XII.

Został życzliwie przyjęty przez księży i diecezjan. Jednym z pierwszych zadań była odbudowa katedry, mocno zniszczonej przez Niemców. Wkładał dużo wysiłków w przywracanie normalnej pracy duszpasterskiej w urzędach kurialnych, jak i w parafiach diecezji. Dużą wagę przywiązywał do formacji duchowieństwa, spotkań z księżmi i rozmów z nimi. Zarządził, by w dekanatach odbywały się cztery razy w roku zebrania kapłańskie. W miarę możliwości czynnie w nich uczestniczył. Wówczas wygłaszał księżom konferencje ascetyczne i pastoralne.

W czasie spotkań z dziećmi i młodzieżą przeprowadzał katechezy, a w ramach Episkopatu Polski biskup Zakrzewski należał do komisji prowadzącej pertraktacje z rządem komunistycznym. Sytuacja była trudna. W 1945 r. rząd zerwał konkordat podpisany ze Stolicą Apostolską przed II wojną światową. Konfiskowano materialne dobra kościelne, nękano księży i zaangażowanych wiernych. Nadto wydawano szereg zarządzeń skierowanych przeciw Kościołowi. I właśnie w tym aspekcie znane było zaangażowanie biskupa Zakrzewskiego, próbującego robić wszystko, by umniejszyć represje, i tym samym pozwolić Kościołowi prowadzić działalność duszpasterską.

Biskup Tadeusz Paweł Zakrzewski zmarł 26 listopada 1961 roku. Liturgii pogrzebowej przewodniczył kardynał Stefan Wyszyński. Biskupa Zakrzewskiego pochowano w krypcie biskupów pod płocką katedrą.

Ciekawostki

Kapłan Tadeusz Paweł Zakrzewski w 1938 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Otrzymał też Order Korony Jugosłowiańskiej II klasy oraz Papieski Złoty Medal Benemerenti.

Bazę do stworzenia artykułu stanowił tekst Jana Okuły, proboszcza Parafii pw. WNMP w Ostrowi Mazowieckiej, zamieszczony w 3. numerze Rocznika Ostrowskiego: https://ludziezpasja.org/projekty/rocznik-ostrowski/.