"Miejsca z historią". Bank Spółdzielczy w Ostrowi (zdjęcia)

Zapraszamy naszych czytelników w kolejną podróż śladami historii miejsc, które mijamy niemal codziennie, a nie zdajemy sobie sprawy, jakie wydarzenia i ciekawostki są z nimi związane.



Bractwo Literackie pierwszą udokumentowaną kasą pożyczkową na współczesnych ziemiach ostrowskich

Aby przybliżyć historię miejsca znanego obecnie jako Bank Spółdzielczy w Ostrowi Mazowieckiej, trzeba sięgnąć do końca XIX wieku, a mianowicie roku 1898. To właśnie wówczas gubernator łomżyński otrzymał zezwolenie na założenie Ostrowskiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego. Był to nie lada sukces, zwłaszcza ze względu na fakt, że w okresie carskiego zniewolenia działalność samorządowa, ze szczególnym uwzględnieniem finansowej, ludzi pozostających pod uciskiem, nie cieszyła się aprobatą. Postrzegano ją bowiem jako groźbę polskiej niezależności.

Przejawów bankowości spółdzielczej w dzisiejszej Ostrowi należy jednak doszukiwać się znacznie wcześniej niż w wieku XIX. Jak napisał w 3 numerze Rocznika Ostrowskiego obecny prezes zarządu lokalnego BS-u Bartosz Kublik: Tradycje spółdzielczości bankowej w Ostrowi Mazowieckiej sięgają XVI wieku. Wiążą się one z faktem objęcia probostwa przez księdza Andrzeja Patrycego Nideckiego w 1564 r. - wybitnego humanisty, sekretarza króla Zygmunta Augusta, doktora obojga praw po studiach w Padwie, sprawnego administratora i gospodarza.

To właśnie z inicjatywy Nideckiego powstał w dzisiejszej Ostrowi nowy kościół, a także, 9 czerwca 1566 roku, Bractwo Literackie, w którym skupiono okoliczną szlachtę, zamożnych mieszczan oraz Szkotów przybyłych do miasta w ramach ucieczki przed prześladowaniami. Bractwo Literackie stanowiło swoiste połączenie celów religijnych z lokalnym życiem towarzyskim. Nie tylko pomagało ubogim oraz założyło i prowadziło szpital, ale także udzielało pożyczek pieniężnych, stając się tym samym pierwszą w historii miasta udokumentowaną kasą pożyczkową.

Jak czytamy w dalszej części pracy prezesa Bartosza Kublika: w historii Ostrowi ważnym wydarzeniem było ustanowienie powiatu ostrowskiego w 1866 r. i włączenie go do nowo utworzonej guberni łomżyńskiej. Miasto stało się drugim ośrodkiem pod względem znaczenia w całej guberni i znaczącym węzłem komunikacyjnym przy szosie białostockiej z Warszawy do Grodna, Wilna i Petersburga. Zwiększyła się liczba urzędów, mieszkańców, kwitnął handel i rzemiosło, brukowano ulice. Zaczęto w tym okresie tworzyć pięcioletnie plany rozwoju miasta. Potrzebne były środki na inwestycje, których nie posiadała kasa miejska. Również mieszkańcy miasta, kupcy, rzemieślnicy i okoliczne ziemiaństwo, potrzebowali środków na rozwój. Wzrastało zapotrzebowanie na instytucje bankowe.

Ostrowskie Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe

Odpowiedzią na rosnące potrzeby społeczności stało się utworzenie Ostrowskiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego. Założycieli OTPO było 45, a wśród tychże znaleźli się nie tylko właściciele ziemscy, urzędnicy i lekarze, ale także, prawnicy, księża czy przemysłowcy.

- W roku 1902 Towarzystwo liczyło 355 członków, w 1911 już 757. Instytucję zainicjowały lokalne elity intelektualne. Nie ma w tym nic dziwnego, gdyż genezą ruchu spółdzielczego, w tym Ostrowskiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego, był pozytywistyczny opór przeciwko rugowaniu Polaków z życia gospodarczego i społecznego pod zaborami. Praca u podstaw, polegająca na podnoszeniu cywilizacyjnego poziomu społeczeństwa, miała wzmocnić polski żywioł i doprowadzić do odrodzenia własnego państwa - czytamy na stronie internetowej Banku Spółdzielczego w Ostrowi Mazowieckiej.

Jakiś czas po założeniu OTPO, w 1921 roku, postanowiono zmienić jego nazwę - na Bank Ludowy. Powzięto także decyzję o budowie własnej siedziby. Jak można przeczytać na stronie facebookowej Stare Zdjęcia - Ostrów Mazowiecka i Okolice: Budynek banku znajduje się przy ulicy 3 Maja (dawniej Świerczewskiego). Został zbudowany w 1926 roku według projektu architekta Władysława Muzolfa. Ozdobą budowli są kolumny stylizowane na wzór grecki.

Warto jednak wspomnieć, że bardzo często jako osobę, według projektu której budynek dzisiejszego BS-u wykonano, podaje się nie Władysława Muzolfa, lecz Stefana Zwolanowskiego.

W czasach dwudziestolecia międzywojennego, ze szczególnym uwzględnieniem lat 1926-1928, kondycja banku znacznie się poprawiła. Dobra passa trwała mniej więcej do początku lat 30., kiedy to katastroficzny kryzys boleśnie wpisał się w jego historię. Później zaś trzeba było zmierzyć się z latami wojny i okupacji, które jednak działalności banku nie zahamowały, a ówcześni członkowie rady nadzorczej i zarządu zaangażowali się w pracę konspiracyjną.

Bank po wojnie

Według słów prezesa Kublika zamieszczonych w 3 wydaniu Rocznika Ostrowskiego: 28 sierpnia 1944 r. zniszczoną w 60 procentach Ostrów zajęły oddziały Armii Czerwonej. Rozpoczął się okres odbudowy miasta oraz pozycji Banku Ludowego. Przy ogromnym zapotrzebowaniu społeczeństwa na kredyty jego możliwości w tym zakresie były bardzo skromne, tym bardziej, że na banku ciążył obowiązek spłaty przedwojennych długów. Zmiany ustrojowe nie wróżyły nic dobrego dla spółdzielczości.

Zła wróżba mogła przejawiać się chociażby tym, że na stanowiska kierownicze w banku skierowano ludzi będących działaczami politycznymi nowej władzy, a członków władzy niewygodnych wykluczono. Ponadto rozpoczął się proces stopniowej utraty przez bank niezależności na rzecz podporządkowania bankowi państwowemu. Symbolem przemian stała się również nowa nazwa, jaką instytucja zaczęła nosić. Była to Gminna Kasa Spółdzielcza z Odpowiedzialnością i Udziałami w Ostrowi Mazowieckiej.

- Kasa stała się terenowym ramieniem Banku Rolnego. Decyzje zależały od kierownictwa Banku Rolnego. Rada nadzorcza, przekształcona w komisję rewizyjną, pozbawiona została realnego wpływu na kreowanie polityki banku. Kolejnym etapem uprzedmiotowienia Kasy było zarządzenie Ministra Finansów z roku 1952 w sprawie prowadzenia przez gminne kasy spółdzielcze czynności zastępczych PKO. Kasie zabroniono tym samym przyjmowania wkładów oszczędnościowych na własny rachunek. Wpłaty szły na rachunek PKO. Udzielanie kredytów ograniczono do członków Kasy. W roku 1953 pełną kontrolę nad gminnymi kasami spółdzielczymi, w tym ostrowską, przejął Narodowy Bank Polski - czytamy na stronie internetowej instytucji.

Dopiero na fali odwilży politycznej z roku 1956 do spółdzielczości bankowej przywrócono pewne elementy samorządności, a lokalny bank zaczął być nazywany Kasą Spółdzielczą.

- W myśl nowego wzorcowego statutu, opracowanego przez Ministerstwo Finansów, przyznano walnemu zgromadzeniu możliwość zmian statutu bez konieczności ich akceptacji przez Bank Rolny oraz prawo do łączenia, rozwiązywania i likwidacji kasy. Centralą rewizyjną, finansową i organizacyjną pozostał NBP. Kolejną pozytywną zmianą było przywrócenie kasom prawa gromadzenia wkładów na własny rachunek. Kredytowaniem objęto również pracowników służby rolnej i leśnej, lekarzy wiejskich, rzemieślników pracujących na potrzeby rolnictwa. Przede wszystkim zaś działalność rozszerzono na osoby niebędące członkami kasy, co pozwoliło ową działalność umasowić. W maju 1961 roku przywrócono dawną nazwę - Bank Ludowy. Spółdzielnia Oszczędnościowo-Pożyczkowa w Ostrowi Mazowieckiej.

W kolejnych latach bank podlegał wielu przekształceniom, a największe zmiany, według dostępnych informacji, nastąpiły po 1989 roku, kiedy odzyskał pełną samodzielność i przystosował się do wymogów gospodarki rynkowej.

Nazewnictwo historyczne i działacze na rzecz rozwoju banku

Historyczne nazewnictwo banku sensu stricto kształtowało się w następujący sposób. W latach 1898-1921 było to Ostrowskie Towarzystwo Oszczędnościowo-Pożyczkowe, następnie, w latach 1921-1940 Bank Ludowy. Spółdzielnia z Nieograniczoną Odpowiedzialnością. Od roku 1940 do 1944 mówiono o Banku Ludowym. Spółdzielni z Odpowiedzialnością Ograniczoną, a od 1944 do 1950 po prostu o Banku Ludowym. W latach 1950-1956 funkcjonowała nazwa Gminna Kasa Spółdzielcza z Udziałami i Odpowiedzialnością w Ostrowi Mazowieckiej, od 1956 do 1961 Kasa Spółdzielcza. W latach 1961-1973 był to Bank Ludowy. Spółdzielnia Oszczędnościowo-Pożyczkowa, a od 1973 roku do dzisiaj Bank Spółdzielczy w Ostrowi Mazowieckiej.

Wśród osób, które swój wkład na rzecz rozwoju banku zaznaczyły szczególnie, wymienionych na stronie internetowej BS-u, można znaleźć m.in. nazwiska takie jak: Ludwik Mieczkowski, Wiktor Godlewski, Jan Harusewicz, Jan Dołęga-Zakrzewski, Jan Radwański, Piotr Reluga, Piotr Kuczyński, ks. Józef Ciesielski, Aleksander Stokowski, Paweł Dzieniszewski, Aleksander Kiszelewicz, Jan Podbielski, Antoni Świderek, Wacław Szymański, Jerzy Krajewski czy Zbigniew Krutczenko.

Według informacji zamieszczonych na stronie internetowej banku posiada on placówki w miejscowościach takich jak: Ostrów Mazowiecka, Warszawa, Ostrołęka, Wyszków, Małkinia Górna, Brok, Zaręby Kościelne, Andrzejewo, Szulborze, Lubotyń, Brańszczyk, Somianka, Jasienica, Rzekuń, Czerwin, Poręba, Zielonka, Wołomin, Lelis i Olszewo-Borki.

Warto dodać również, że od wielu miesięcy główna ostrowska siedziba BS-u przechodzi rozbudowę i gruntowny remont połączony z modernizacją.

Bazą do stworzenia artykułu były informacje zamieszczone na stronie internetowej Banku Spółdzielczego w Ostrowi Mazowieckiej https://www.bsostrowmaz.pl/ oraz artykuł prezesa BS-u Bartosza Kublika opublikowany w 3 numerze Rocznika Ostrowskiego dostępnego na stronie https://ludziezpasja.org/projekty/rocznik-ostrowski/.

Źródło zdjęcia: Polska.org, Cyfrowa Biblioteka Narodowa, widok na bank, prawdopodobnie lata 1930-1935.

Źródło zdjęcia: Fotopolska.eu, K. Jabłoński, rok 1971.

Źródło zdjęcia: Urząd Miasta w Ostrowi Mazowieckiej, bank współcześnie.