"Miejsca z historią". Jatki w Ostrowi Mazowieckiej (zdjęcia)

Pierwotnie służyły mieszkańcom jako miejsce, w którym handlowano mięsem, później także rybami. Przez kilkanaście lat niszczały; wyłączono je z użytku ze względu na zły stan techniczny. Obecnie budynek częstokroć przeznaczany jest pod organizację różnych wydarzeń kulturalnych, a na co dzień mieści się w nim galeria sztuki "Jatki".



Co doprowadziło do wzniesienia jatek?

- Dokumenty wskazują, że wybudowane zostały w 1902 roku, ale na frontonie budynku, nad wejściem, umieszczona jest data 1903. Może to wskazywać faktyczny rok ukończenia budowy lub oddania do użytku. Jatki były wówczas jednym z pierwszych budynków murowanych w Ostrowi, obok kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Zaledwie kilka domów w tym czasie nie było drewniane - czytamy w artykule zatytułowanym Szkic historii ostrowskich Jatek autorstwa Kacpra Jana Kempistego. Tekst zamieszczono w trzecim numerze Rocznika Ostrowskiego.

Źródło zdjęcia: Urząd Miasta w Ostrowi Mazowieckiej

Elementy, które doprowadziły do powstania w mieście wskazanego obiektu, są jednak złożone, a by je zrozumieć dokładniej trzeba zagłębić się w czasy znacznie poprzedzające wzniesienie budynku.

- Początkowo "jatki" były to rozstawione stoły, które rzeźnicy dzierżawili od władz miasta. W dokumentacji zabytku znajdującej się w Delegaturze Mazowieckiego Konserwatora Zabytków w Ostrołęce możemy przeczytać: "Ponadto do Kasy Miejskiej wpływały dochody z dzierżaw rocznych i arend, czyli za wynajem izby z alkierzem w ratuszu, ławek dla piekarzy i rzeźników...". Wspomniana relacja opisuje stan z roku 1810 - dodał Kacper Jan Kempisty.

Jak wskazuje autor, dokumenty stanowią także źródło, z którego możemy dowiedzieć się również o liczbie członków cechu rzeźników w mieście w roku 1810: było ich pięciu, a obsługiwali oni nie tylko mieszkańców, ale, jak można sądzić, również dziesięć karczem i dwa domy zajezdne znajdujące się wówczas na tym terenie. Dwadzieścia lat później liczba rzeźników z pięciu wzrosła do dziewięciu, a w roku 1838 z funduszy miejskich powstał szlachtuz, czyli rzeźnia. Choć jej utworzenie doprowadziło do znacznego usprawnienia uboju, nie rozwiązywało innego kłopotu - dalej brakowało bowiem miejsca, w którym dystrybucja mięsa mogłaby odbywać się w sposób bardziej higieniczny.

- W latach 40. XIX w. następuje modernizacja miasta: w 1843 r. wybrukowano rynek i kilka głównych ulic, a także wybudowano mostki na kanałach płynących przez miasto. W tym czasie, dokładnie w roku 1844, do budżetu miasta został wpisany projekt budynku jatek. Nie wiadomo, dlaczego nie został wtedy zrealizowany - kontynuował autor.

Działalność jatek na przestrzeni lat

Choć budynek jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych w okolicy, oprócz daty wskazującej na jego powstanie, niewiele o nim wiadomo. Podobno jatki zostały wybudowane sposobem gospodarczym na fundamentach przyszłej Kasy Miejskiej. Nazwisko ewentualnego fundatora skrywa jednak mrok tajemnicy. Wzniesienie budynku miało kosztować około kilkunastu tysięcy rubli.

- Sam budynek zbudowany został w stylu eklektycznym z przewagą form neogotyckich. Położony jest na planie prostokąta, frontem od strony ulicy. Docelowo sama konstrukcja budynku była taka, że dzielił się on na osiem części wyznaczonych przez osiem osi okien. W momencie przekroczenia progu wchodziło się między dwa szeregi oddzielonych od siebie boksów, w których handlarze sprzedawali mięso i ryby. Budynek jest podpiwniczony, poniżej poziomu gruntu znajdowało się miejsce na lodownie. Nie jest to opisane w dokumentacji zabytku, ale prace modernizacyjne i wywiad ze Stanisławem Jaroszewskim, pracującym w latach 80. XX w. w Jatkach, potwierdzają tę informację - napisał Kacper Jan Kempisty.

Źródło zdjęcia: OTIKO

Nie wiadomo też, jak dokładnie sytuacja Jatek wyglądała w czasie wojny. Tu można bazować raczej jedynie na domysłach.

- Pomimo innych strat w mieście, takich jak wysadzenie części skrzydła Gimnazjum czy zniszczenie Szkoły Powszechnej, budynek Jatek ostał się nienaruszony. Z tak zwanej białej karty (czyli historycznych danych budynku) znajdującej się w jego dokumentacji w Delegaturze Mazowieckiego Konserwatora Zabytków w Ostrołęce wynika, że handel w Jatkach prowadzony był po wojnie przez Powszechną Spółdzielnię Spożywców i PPH Centralę Rybną. Wywiad ze Stanisławem Jaroszewskim potwierdza te informacje. W samym budynku znaczącą zmianą było zmniejszenie liczby boksów z szesnastu do ośmiu już w roku 1945. Prawdopodobnie wynikało to z faktu zwiększenia sprzedaży detalicznej mięsa poza Jatkami, głównie w sklepach spożywczych - stwierdził autor Szkicu historii ostrowskich Jatek. Obiekt funkcjonował jednak także jeszcze wiele lat później.

- Osiągając wiek 100 lat, stały się obiektem zabytkowym. Możliwe, że utrzymywanie ich przez miasto było zbyt kosztowne, a władze nie miały pomysłu na ich wykorzystanie. W międzyczasie pojawił się pomysł wykorzystania ich jako przestrzeni kulturalnej przez Ostrowskie Towarzystwo Inicjatyw Kulturalno-Oświatowych. Powstała nawet strona internetowa, na której opublikowano artykuł opisujący działania, jakie mogłyby się odbywać w budynku. Sam projekt nie został zrealizowany, jednak strona dostarcza zdjęć przedstawiających stan po zamknięciu w 2003 roku, a więc taki, jaki miał miejsce do końca działalności Jatek w ich pierwotnej funkcji - oznajmił.

Źródło zdjęcia: Jatki

Zabytek otrzymał "drugie życie"

- W dniu 14 marca 2017 roku miasto Ostrów Mazowiecka zawarło z województwem mazowieckim umowę o dofinansowanie projektu pn. Ochrona zabytkowego budynku Jatek w Ostrowi Mazowieckiej i nadanie mu nowych funkcji kulturalnych, realizowanego w ramach Osi Priorytetowej V Gospodarka Przyjazna Środowisku Działania 5.3 "Dziedzictwo kulturowe" Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 - czytamy na stronie internetowej galerii.

Źródło zdjęcia: Jatki

Przedsięwzięcie było bardzo szerokie - obejmowało bowiem nie tylko prace polegające na przebudowie, remoncie i konserwacji obiektu, ale także na wyposażeniu go w konieczne instalacje, sprzęt oraz dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych. Celów przyświecających rewitalizacji było wiele, lecz te, których pozycja wydaje się ważniejsza pośród innych, jeśli chodzi o skalę lokalną, to uatrakcyjnienie oferty programowej Miejskiego Domu Kultury, a tym samym ułatwienie dostępu do wydarzeń, których organizatorem jest MDK (i nie tylko). W skali szerszej zaś zwiększenie jakości kulturalnej miasta i powiatu ostrowskiego na tle innych - okolicznych i nie tylko okolicznych - miejscowości.

Źródło zdjęcia: Jatki

- W procesie rewitalizacji udało się zachować ceglane mury i fundamenty, a drewniane sklepienie budynku zostało zrekonstruowane z zachowaniem oryginalnego wzoru belek, które, aby oddać pierwotny charakter konstrukcji, zostały wycięte ręcznie. Największe zainteresowanie wzbudza jednak piwnica, którą zaadaptowano na przestrzeń wystawienniczą. Po skuciu posadzki odkryto, że w podpiwniczeniu znajduje się jeszcze jeden "poziom", który lata temu służył jako lodownia. Teraz jest salą multimedialną... - można dowiedzieć się z artykułu pt. Eksperyment: galeria Jatki autorstwa Bartosza Skalika, zamieszczonego w piątym numerze Rocznika Ostrowskiego. - Wygląd ostrowskich Jatek to efekt współpracy wielu osób, w tym przede wszystkim autora pierwotnego projektu Pawła Wilczyńskiego, architekta miejskiego Adama Radomskiego, obecnego zastępcy burmistrza miasta inż. Daniela Choinki, dyrektora i pracowników Delegatury Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Ostrołęce oraz dyrektor MDK Marty Molskiej - dodał. Jatki po rewitalizacji uroczyście otwarto 11 września 2018 roku wystawą znanego artysty - Jana Kantego Pawluśkiewicza, zatytułowaną Voyage.

Źródło zdjęcia: Urząd Miasta w Ostrowi Mazowieckiej

Jak napisano na stronie internetowej ratusza, Jatki obecnie to zarządzana przez Miejski Dom Kultury przestrzeń o łącznej powierzchni 250,60 m kwadratowych. Budynek zyskał nową formę, łączącą zabytkowość z nowoczesnością, sterowane elektronicznie wyposażenie i elementy dbające o komfort zwiedzających.

Źródło zdjęcia: Jatki

W Biuletynie Miasta poinformowano, iż obiekt został zrewitalizowany w ramach unijnego projektu w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 - o wartości ponad 5 mln złotych, z czego dofinansowanie wyniosło przeszło 3,5 mln.

Źródło zdjęcia: Jatki

Informacje dotyczące pracy galerii - godzin otwarcia oraz innych aspektów - można znaleźć na stronie dostępnej pod linkiem https://jatkimdk.pl/wystawy/ oraz stronie na Facebooku https://www.facebook.com/Jatki-Ostr%C3%B3w-Mazowiecka-246682962948044/.

Źródło zdjęcia: Jatki

Bazę do opracowania artykułu stanowiły informacje zamieszczone w trzecim i piątym numerze Rocznika Ostrowskiego https://ludziezpasja.org/projekty/rocznik-ostrowski/, stronie internetowej galerii https://jatkimdk.pl/o-jatkach/ i stronie urzędu miasta https://www.ostrowmaz.pl/dla-biznesu-i-turystow/czas-wolny/atrakcje-ostrowi/galeria-jatki.