"Zapisani na kartach historii". Petronela Pawłowska (zdjęcia)

Nieszczęśliwy wypadek

Petronela Pawłowska urodziła się 20 listopada 1917 roku. Na świat przyszła w Bielcach (kiedyś na terenie Rumunii, a obecnie Mołdawii) i była jedynaczką. Wywodziła się z rodziny inteligenckiej. Urodzony w 1880 roku (a zmarły w 1944) ojciec Petroneli, Klemens, był zatrudniony jako urzędnik w banku, matka Katarzyna (1892-1969) zaś nie pracowała.



Na początku lat 20. XX wieku, a konkretnie w roku 1922, państwo Pawłowscy przenieśli się do Stanisławowa (obecnie Iwano-Frankiwsk na Ukrainie), a Petronela zaczęła uczęszczać do prowadzonej przez urszulanki szkoły powszechnej, natomiast później do gimnazjum. Ciemną kartą w historii życia dziewczyny zapisał się rok 1932, gdy podczas podróży autobusem do szkoły uległa wypadkowi. To właśnie za sprawą tego incydentu zaczęła mieć coraz większe problemy ze słyszeniem.

Źródło zdjęcia: Rocznik Ostrowski, Petronela Pawłowska w dniu swoich 80 urodzin.

Długa i ciężka choroba wymogła na niej naukę domową, gdyż kontynuowanie edukacji w szkole okazało się niemożliwe. Egzaminy zdawała eksternistycznie. W tym samym czasie matka uczyła ją odczytywania mowy z ust rozmówcy. By mowy nie zapomnieć, i aby była ona dźwięczna, Petronela uczyła się nadto na pamięć wierszy. Potem recytowała je rodzicom. Maturę zdała w 1938 roku. Wtedy również wraz z rodziną przeniosła się do Ostrowi.

Korektorka i księgowa...

Po ukończeniu korespondencyjnych kursów kreśleń technicznych zamieszkała u stryja w Warszawie przy ulicy Wilczej i podjęła pracę korektorki w Ekspresie Porannym (redakcja gazety mieściła się w Domu Prasy w Warszawie przy ulicy Marszałkowskiej). W pierwszych dniach września 1939 roku narzeczony Petroneli Pawłowskiej (jego imię i nazwisko nie są mi znane) wywiózł ją ze zbombardowanej Warszawy do rodziców w Ostrowi, a sam wyruszył na front. Narzeczony wojny nie przeżył, a ona nigdy nie zdecydowała się wyjść za mąż - czytamy w artykule zatytułowanym Petronela Pawłowska - niesłysząca ostrowska pisarka i działaczka (1917-2003) autorstwa Alfredy Tyszki, zamieszczonym w piątym numerze Rocznika Ostrowskiego.

Ze wspomnianego tekstu wynika, że główna bohaterka opowieści w 1944 roku podjęła pracę w Komisarycznym Zarządzie Nieruchomościami w Ostrowi Mazowieckiej. Następnie pracowała w Referacie Świadczeń Rzeczowych przy Starostwie Powiatowym i w Banku Ludowym, a w roku 1949 zatrudniła się w Powszechnej Spółdzielni Spożywców "Społem", gdzie pracowała na stanowisku głównej księgowej. Jej kariera zawodowa zakończyła się zaś w roku 1973, gdy po kilkumiesięcznej chorobie przeszła na rentę inwalidzką.

Źródło zdjęcia: Rocznik Ostrowski, spotkanie Klubu Seniora w Miejskim Domu Kultury w Ostrowi Mazowieckiej.

Działaczka na rzecz osób niesłyszących

Członkiem Polskiego Związku Głuchych została w 1956 roku i praktycznie od razu zaczęła organizować w mieście specjalne koło zrzeszające osoby cierpiące z powodu utraty słuchu. Już w 1957 roku do Koła wstępowały osoby niesłyszące nie tylko z terenu miasta, ale i z okolicznych miejscowości. W latach późniejszych Koło swym zasięgiem obejmowało cały obszar województwa ostrołęckiego. Od początku jego istnienia, aż do roku 1992, była jego prezesem i sekretarzem w jednej osobie - napisano w artykule w Roczniku Ostrowskim.

Źródło zdjęcia: Rocznik Ostrowski, spotkanie z przyjaciółmi.

Intensywna działalność Petroneli Pawłowskiej znalazła odzwierciedlenie w licznych odznaczeniach, które otrzymała. Najwyższe władze związkowe i państwowe uhonorowały ją bowiem nagrodami takimi jak: Srebrna Odznaka Honorowa Polskiego Związku Głuchych (19 VI 1969 r.), Złota Odznaka Honorowa Polskiego Związku Głuchych (1 IX 1975 r.), Odznaka "Za Zasługi dla Województwa Ostrołęckiego" (15 IV 1982 r.), Medal 40-lecia Polski Ludowej (22 VII 1984 r.), Złota Odznaka Honorowa Zarządu Głównego Polskiego Związku Emerytów i Rencistów (11 XI 1986 r.), Odznaka Honorowa przyznana przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej za Zasługi dla Ochrony Zdrowia (3VIII 1987 r.) i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (16 VII 1977 r.). Natomiast Rada Miasta Ostrowi na wniosek przyjaciół pani Neli, pracowników "Społem" oraz osób niesłyszących nazwała w roku 2007 jedną z ostrowskich ulic jej imieniem.

Źródło zdjęcia: Rocznik Ostrowski, z wizytą u państwa Borawskich.

Pani Nela jako poetka

Mieszkańcy miasta Petronelę Pawłowską znali głównie jako panią Nelę, zawodowo związaną ze stanowiskiem księgowej w PSS-ach, ale także w wolnych chwilach piszącą wiersze i opowiadania. Jej debiut na większą skalę przypadł na lata 60. To właśnie wówczas w Świecie Głuchych ukazało się opowiadanie zatytułowane Anna z dalekich lasów.

Najwcześniejsze utwory poetyckie pani Neli, o których wiadomo, takie jak: Oczekiwanie, Burza, Zmierzch czy Pierwszy śnieg, pochodzą jednak już z 1941 roku. Do najbardziej znanych wierszy autorki zalicza się jednak teksty typu: Dziedzictwo, Moje miasto oraz Modlitwa, z czego ten wymieniony jako drugi można spotkać w charakterze utworu recytowanego przez uczniów podczas różnych uroczystości szkolnych i konkursów literackich. Wiersz Modlitwa natomiast można potraktować jako swoisty przewodnik osób niesłyszących, towarzyszący im podczas wyjazdów turystycznych bądź pielgrzymek.

Źródło zdjęcia: Rocznik Ostrowski, Petronela Pawłowska podczas udzielania wywiadu.

Świat Głuchych stał się medium, za pośrednictwem którego do szerszego grona odbiorców trafiały także inne teksty Pawłowskiej: Pozytywka (4/1963), Dziewczyna znaleziona w nocy (nr 3-7/8 /1975), Pantofelki (4-6/1977), Janek (9/1977), Pociąg drogi nie pomylił (10-11/1977), Wśród stepów Kazachstanu (12/1979-2/1980), Dziecko cyrku (7/8-9/1980), Możesz być szczęśliwa (II nagroda za pracę nadesłaną na konkurs: Moja Droga Rehabilitacji, 11 marca 1982 rok), Chodzi po świecie turoń (9/1982-1/1983), Opowieść z książką w tle (12/1983), Zapomniany głuchy poeta (3/1984), Szambelan króla Stanisława (5/1987), Kopciuszek (9/1989), Lolek (1997), Sybiraczka (2/1997) czy Wybór Elżbiety (10-11/1998) - wykaz zgodny z tym przedstawionym w Roczniku Ostrowskim.

Zbiór wierszy pani Neli ukazał się w roku 1993 i został wydany nakładem Tarnowskiego Towarzystwa Kulturalnego. Co więcej, wiele jej utworów poetyckich drukowano również w Świecie Ciszy.

Źródło zdjęcia: Rocznik Ostrowski, X Krajowy Zjazd Delegatów Polskiego Związku Głuchych w Łodzi.

Pani Nela zmarła 23 sierpnia 2003 roku. Wraz ze swymi rodzicami spoczywa na ostrowskim cmentarzu.

Bazę do opracowania artykułu stanowiły informacje zawarte w piątym numerze Rocznika Ostrowskiego. W Roczniku można znaleźć także wiersze autorstwa głównej bohaterki naszej opowieści: https://ludziezpasja.org/projekty/rocznik-ostrowski/.