"Miejsca z historią". Z wizytą w Komorowie (zdjęcia, wideo)

Teraźniejszość wyrasta z przeszłości

Komorowo jako miejscowość ma długą historię, a jej początków należy dopatrywać się w XIII wieku, gdy opat zakonu cystersów Engielbert dokonał wymiany dóbr z arcybiskupem gnieźnieńskim Jakubem II.



Na mocy tej umowy dobra Komorowa podlegały od tej pory arcybiskupstwu gnieźnieńskiemu przez blisko 200 lat. W 1480 roku synowie Felisława Komorowskiego, Bieniasz i Jan, nabyli część Komorowa, a w cztery lata później stali się właścicielami całości. Liczebne powiększenie się rodziny Komorowskich spowodowało rozdrobnienie majątku. Dopiero w 1634 r. dobra znalazły się znów w jednym ręku. Aleksander Komorowski, syn Andrzeja, wykupił cały majątek, jednakże wkrótce jego spadkobiercy sprzedali go Leonowi Bukrabowi. W 1675 roku Komorowo znów zmieniło właściciela - został nim Ludwik Zieliński - czytamy na stronie internetowej Parafii Wojskowo-Cywilnej pw. św. Jozafata BM w Komorowie.

Jak dodano, za rządów jego potomka Antoniego Zielińskiego dobra znacznie się powiększyły i w 1864 r. Komorowo liczyło już 10153 morgi ziemi. Budowę pałacu, parku i sadu rozpoczął w 1890 r. kolejny właściciel Komorowa, Stanisław Skarżyński, który to 19.III.1908 r. sprzedał dwór Janowi Niewęgłowskiemu. Majątek pozostawał jego własnością aż do września 1939 r. Całym majątkiem zarządzała Zofia Grzymała, która to otrzymała wyżej wymienione grunty w sierpniu 1908 r. w arendę.

Z uwagi na fakt gęstego pokrycia Komorowa lasem stało się ono podczas zaborów terenem, w którym postoje organizowały oddziały partyzanckie. Mieszkańcy Komorowa ducha patriotyzmu wykazali m.in. podczas powstania styczniowego, gdy doszło m.in. do bitwy między Jeleniami a Stokiem. Po tym, gdy do życia powołano powiat ostrowski, Komorowo w ramach nowego podziału administracyjnego otrzymało status jednej z dwunastu gmin wiejskich. Na czele gminy stanął wójt Jasiński.

Utworzenie gminy Komorowo przełożyło się także na jej rozwój, gdyż umożliwiło założenie w 1898 r. trzyoddziałowej szkoły gminnej, a rok później pierwszej w powiecie ostrowskim biblioteki publicznej. Na przestrzeni wielu następnych lat miejscowość czekały jeszcze inne zmiany administracyjne.

Komorowo z wojskowym charakterem

Druga połowa XIX wieku była okresem dość intensywnym, jeśli chodzi o zmagania polityczno-wojskowe na arenie międzynarodowej, a jedną z odpowiedzi właśnie na takie działania, było m.in. zwiększenie liczby wojsk stacjonujących chociażby w Warszawskim Okręgu Wojskowym.

Jak czytamy na archiwalnej stronie internetowej 22. Wojskowego Ośrodka Kartograficznego, w tekście zatytułowanym Historia koszar garnizonu Ostrów Mazowiecka - Komorowo, liczba garnizonów w warszawskim OW w 1892 r. wynosiła 57. W tym okresie w guberni łomżyńskiej zostały wybudowane koszary w Ostrowi Łomżyńskiej (Mazowieckiej) i w Komorowie (Sztab Sałtykowski). Rozlokowano tu 23. Niżowski Pułk Piechoty gen. feldmarszałka księcia Sałtykowa, 24. Simbirski Pułk Piechoty gen. Niewierowskiego i 6. Brygadę Artylerii Polowej. Wszystkie te jednostki na czas wojny wchodziły w skład 2. Brygady Piechoty 6. Dywizji Piechoty XV Korpusu Armijnego 2. Armii Warszawskiej dowodzonej przez gen. adiutanta Aleksandra Samsonowa.

Od 1915 r. koszary stanowiły miejsce stacjonowania oddziałów armii niemieckiej, z kolei w 1917 r. umieszczono tutaj Kurs Aspirantów Oficerskich szkolących kadry dla Polskich Sił Zbrojnych, a także prowadzono szkolenia podoficerów i kursy uzupełniające przeznaczone dla oficerów korpusów wschodnich.

Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 roku Kurs Aspirantów Oficerskich przemianowano na Szkołę Podchorążych Piechoty i przeniesiono ją do Warszawy. W koszarach pozostała nadal szkoła podoficerska. Ponadto dla potrzeb Wojska Polskiego sformowano: 1. Pułk Piechoty, 2. Pułk Legionów, 3. Pułk Piechoty. Obok utworzonych pułków na terenie Komorowa przebywał 5. Pułk Piechoty Legionów, przybyły tu z Krakowa na reorganizację i przeszkolenie - napisano w źródle wspomnianym na początku artykułu.

W Komorowie zorganizowano również 1. Dywizję Litewsko-Białoruską, a działanie to odbyło się na rozkaz Józefa Piłsudskiego. W połowie 1920 r. sformowano tu z kolei 84. Pułk Strzelców Poleskich, a w drugiej połowie 1922 r. do koszar przybył 71. Pułk Piechoty. Przy szosie Różańskiej umieszczono natomiast dwa dywizjony 18. Pułku Artylerii Lekkiej.

Szkoła Podchorążych Piechoty przeniesiona

Z historią Komorowa ściśle wiąże się data przewrotu majowego, ponieważ to właśnie po tym wydarzeniu do lokalnych koszar (z Warszawy) przeniesiono Szkołę Podchorążych Piechoty, a owo działanie, zgodnie z oficjalną wersją, było podyktowane potrzebą rozbudowy jej oraz terenów poligonowych służących do szkolenia. SPP zajęła miejsce 71. Pułku Piechoty; który został przeniesiony do Zambrowa.

Źródło zdjęcia: wnętrze kasyna oficerskiego, Komorowo (lata 1930-1935; wszystkie opisy i daty podane przy fotografiach są opisami i datami podanymi w poszczególnych źródłach), Fotopolska.eu

Lata 1926-1939 były okresem przystosowywania koszar dla potrzeb Szkoły Podchorążych Piechoty. Nadano im nowoczesny i estetyczny wygląd. Największy rozwój nastąpił za komendantury pułkownika Ludwika Bociańskiego - czytamy w informacji udostępnionej w Internecie przez 22. Wojskowy Ośrodek Kartograficzny.

Źródło zdjęcia: odsłonięcie pomnika upamiętniającego Piłsudskiego, rok 1932, Fotopolska.eu. Jak czytamy na Wikipedii, twórcą pomnika był legionista major Antoni Miszewski, ps.: Lubicz, Pług, Orski, (22.06.1891-5.10.1957). Odsłonięcie pomnika: 7.08.1932 r. Zburzenie pomnika: 19.03.1950 r. Odsłonięcie repliki: 19.09.1999 r. Twórcą rekonstrukcji pomnika był artysta rzeźbiarz Andrzej Renes.

Wówczas wybudowano basen odkryty z kompleksem boisk sportowych, a także rozpoczęto budowę hali sportowej. W tym okresie wybudowano też wszystkie pomniki, nawiązujące swymi motywami do chwały oręża polskiego.

Źródło zdjęcia: Szkoła Podchorążych Piechoty, rok 1932, Fotopolska.eu

Komorowskie koszary swoje oblicze zmieniają po kampanii wrześniowej (1939 r.), gdy zajmują je wojska niemieckie i część budynków adaptują na szpital polowy, a inne na warsztaty oraz magazyny różnego rodzaju, w tym: obuwnicze, żywnościowe i odzieżowe, przez miejscową ludność znane jako "Kanada".

Źródło zdjęcia: zespół koszarowy, wrzesień 1939 r., Fotopolska.eu

W koszarach pozostałych po 18. PAL-u Niemcy zorganizowali obóz dla polskich jeńców wojennych, a po 22 czerwca 1941 r. przeznaczyli go na obóz dla jeńców radzieckich (znany jako Stalag 333).

Źródło zdjęcia: żołnierze przy pomniku upamiętniającym Piłsudskiego, rok 1939

Komorowo się rozwija

W sierpniu 1944 r. wycofujący się Niemcy spalili większość obiektów koszarowych. Z pożogi uratowały się: kościół garnizonowy, domek komendanta, mauzoleum, hala gimnastyczna i pomniki.

Źródło zdjęcia: lokalny kościół, rok 1940, Fotopolska.eu

W latach 1945-1950 nastąpiła całkowita rozbiórka koszar po 18. PAL-u. Z koszar po SPP pozostała część budynków, które po 1950 r. zaczęto odbudowywać. W 1950 r. na podstawie decyzji ówczesnego starosty ostrowskiego zburzono pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego. W latach 1945-1946 w koszarach stacjonowały pododdziały 3. Berlińskiego Pułku Piechoty oraz kolumna samochodowa 1. Pułku Samochodowego - zapisano.

W okresie 1951-1953 w Komorowie stacjonował pułk rezerwowy, a od 1953 r. miejsca znalazły tu służby jednostki topograficznej oraz wojsk przeciwchemicznych, dla których powstały osobne koszary. Lata 1952-1958 są okresem, w którym wzniesiono osiedle mieszkaniowe przy ulicy Kościelnej, rozwija się też obszar związany z edukacją. Jednak największa w okresie powojennym rozbudowa komorowskiego kompleksu koszarowego nastąpiła w drugiej połowie lat 70. Wówczas miejscowość zaczęły wypełniać elementy takie jak: budynek koszarowy, a także warsztaty samochodowe i stołówka żołnierska. W 1980 r. wybudowano budynek Wojskowego Obserwatorium Astronomiczno-Grawimetrycznego wraz z planetarium, a następna rozbudowa nastąpiła w latach 1980-1988, kiedy powstało drugie osiedle mieszkaniowe - przy ulicy Cegielnianej.

Wizyta Ryszarda Kaczorowskiego

Lata 1992-1993 to okres, gdy przeprowadzany jest gruntowny remont kościoła garnizonowego. 26 listopada 1995 r. odbywa się zaś uroczystość otwarcia odbudowanego Mauzoleum im. Piotra Wysockiego, które poświęcono pamięci poległych podchorążych i oficerów - absolwentów SPP. W odbudowanym mauzoleum umieszczono tablice mosiężne z nazwiskami poległych i pomordowanych absolwentów SPP w czasie wojny i w okresie do 1956 r. W 1996 roku, a dokładnie 27 października, odbyła się uroczystość odsłonięcia obelisku upamiętniającego pomnik Józefa Piłsudskiego, którego fundatorem był kpt. w st. spocz. Stefan Serednicki.

24 sierpnia 1997 r. Wikariusz Generalny Biskupa Polowego WP dokonał konsekracji odbudowanego ołtarza soborowego w kościele garnizonowym. Ołtarz ten wykonany został z marmuru kararyjskiego. 22 listopada 1998 r. odbyła się uroczystość wmurowania aktu erekcyjnego pod odbudowywany pomnik marszałka Piłsudskiego. Uroczystość odsłonięcia pomnika nastąpiła w niecały rok później, 19 września 1999 r. Inicjatorem jego odbudowy był Społeczny Komitet Odbudowy na czele z władzami lokalnymi. Honorowy patronat nad odbudową pomnika obejmował prezydent RP Aleksander Kwaśniewski. Od dnia odsłonięcia pomnik stał się miejscem uroczystości o charakterze patriotycznym, organizowanych przez społeczeństwo ziemi ostrowskiej i dowództwo garnizonu.

Garnizon odwiedził także były wówczas prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, a zrobił to 11 października 1999 r. Z kolei 29 listopada 2003 r. miało miejsce odsłonięcie odbudowanego pomnika bp Władysława Bandurskiego, a działanie to podjęto z inicjatywy Społecznego Komitetu Odbudowy, w którego skład wchodziły władze lokalne i dowódca garnizonu. Patronat honorowy objął wówczas bp polowy WP gen. dyw. Sławoj Leszek Głódź. 22. Wojskowy Ośrodek Kartograficzny w nowych strukturach zaczął funkcjonować od 1 stycznia 2004 r.

Źródło zdjęcia: zniszczony przez Sowietów pomnik bp Bandurskiego; później odbudowany, zdjęcie: Komorowo, 1932 rok, Fotopolska.eu

4 czerwca 2004 r. Zespół Szkół Publicznych nr 2 w Ostrowi Mazowieckiej (Szkoła Podstawowa nr 4) przyjęła imię jednostki wojskowej zasłużonej dla ziemi ostrowskiej - 18 PAL-u. 22. WOK odnowił współpracę ze szkołą, a 24 września 2004 r. na terenie garnizonu, w budynku byłego oddziału topograficznego, otwarto Satelitarne Centrum Operacji Regionalnych. Dokonał tego będący po raz pierwszy w garnizonie prezydent RP Aleksander Kwaśniewski.

Dziś Komorowo w pewnych aspektach z pewnością znacznie różni się od tego, jakie pamiętają szczególnie ludzie mieszkający tu od bardzo wielu lat, jednak dalej potrafi ciekawić i fascynować. Obecnie stanowi miejsce znane i odwiedzane nie tylko przez mieszkańców Ostrowi Mazowieckiej czy innych miejscowości rozmieszczonych na terenie powiatu ostrowskiego, lecz jest obszarem, który z racji swego obfitego wydźwięku historycznego (my zaprezentowaliśmy dość ogólną historię miejscowości) często znajduje się w centrum zainteresowania również ludzi mieszkających z dala od tych terenów.

Jako ciekawostkę, opierając się na informacjach przedstawionych przez lokalną parafię, warto dodać, iż w Komorowie urodzili się m.in. Bronisław Dembowski - już nieżyjący polski bp rzymskokatolicki, profesor Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie, biskup diecezjalny włocławski w latach 1992-2003, od 2003 biskup senior diecezji włocławskiej, a także Zbigniew Kuźmiuk (1956) - ekonomista, polityk, m.in. były marszałek województwa mazowieckiego.

Bazę do stworzenia artykułu stanowiły informacje zawarte na stronie internetowej Parafii Wojskowo-Cywilnej pw. św. Jozafata BM w Komorowie http://www.jozafatkomorowo.pl/ i stronie archiwalnej 22. Wojskowego Ośrodka Kartograficznego https://archiwum-22wok.wp.mil.pl/pl/32.html.

By wzbogacić opowieść, poniżej udostępniamy film pt. Szkoła Podchorążych Piechoty i podziemne tajemnice, a także galerię zdjęć autorstwa Barbary Siwek. Galeria ta jest dostępna na stronie facebookowej Komorowo Łączy Pokolenia https://www.facebook.com/Komorowo-%C5%82%C4%85czy-pokolenia-107219934514966/.